Spiral (remaster 2013)

Otwierający album tytułowy Spiral rozpoczynają proste dźwięki, które można nazwać loopem tamtych czasów, wibrujące, wirujące wokół nas idealnie naśladujące spiralę albo właściwie ruch po niej. Zostają one przyciszone i słychać stopniowany , narastający motyw symfoniczny z dodanym dzwonem rurowym przypominającym Tomitę z Pictures At An Exibition. Wielokrotnie powtarzany ma pompatyczne, doniosłe brzmienie. Im bardziej melodia się rozwija tym rytm staje się szybszy. Syntezatory przyspieszają tempo podkładu na tle którego Vangelis wygrywa solówkę na keyboardzie podobną do tych z Albedo 0'39 o konotacjach prog rocka wspartą wstawkami instrumentów perkusyjnych jako ozdobników (pojedyńcze uderzenia, talerze) by w końcu prawie że galopadę gwałtownie urwać. To jeden z najsłynniejszych tematów Vangelisa często wykorzystywany w TV (u nas telewizyjne Studio Sport), stworzony z brzmienia podobnego do trąbki brzmiącej dość nienaturalnie bo kreowanej z syntezatora. Utwór jest powalający; wymiatające kaskady elektronicznych dźwięków robią wrażenie zwłaszcza przy słuchaniu przez słuchawki. Chwytliwy , atmosferyczny pełen biegle stworzonych ozdobników: sekcja wypełniająca ostatnie dwie minuty to czysta muzyka progresywna wygenerowana przez syntezatory, doprawiony bębnami, kotłami, dzwonkami, i innymi instrumentami perkusyjnymi. Słuchacz zostaje zaskoczony nieskończonym, pełnym splendoru loopem: wywierającym dramatyczne wrażenie, prowadzonym na keyboardach łączących nastrój symfoniczno-hymnowy. Spirala jest odzwierciedleniem nieskończonego ruchu wszechświata. Słychać coś jak właśnie wirujący w spirali dźwięk zrobiony w jak na ówczesne czasy nowoczesnej technologii, które  Vangelis umiejętnie wplótł w swe muzyczne pejzaże. Pełen mocy, poruszający utwór jest wspaniałym wprowadzeniem w dalszą zawartość płyty. 

Mocne, głośne dźwięki zastępuje rozlewający się leniwie pejzaż barw, nastrojowe intro do Ballad rozwija się wolnym rytmem, wspartych gwałtownie silniejszą partią muzyki która zostaje wyciszona a na tle wielce nastrojowego podkładu pojawia się jako akompaniament zwokoderowany głos ludzki podśpiewujący jakieś niezrozumiałe onomatopeje. Słowa są nie do rozszyfrowania. Można rzec że nie mają znaczenia w myśl słów Vangelisa: obraz to poezja bez słów , poemat jest wyobrażeniem bez obrazu, a muzyka jest jednym i drugim. Niesamowity klimat zostaje wzmocniony, pojawia się coś na kształt refrenu poprzez mocniejsze granie, pasaże na CS80 niezwykłej urody zdecydowanie pasują do obrazku rozgrzanej plaży , spokoju, relaksu ale i zarazem jakiejś zadumy... około szóstej minuty melodia przechodzi bardziej w improwizację by powrócić na końcu do głównego wątku. Kompozycja składa się z większej ilości brzmień niż melodii. Utwór to kontrast do Dervisha D - tutaj mamy instrumentalną balladę, która wycisza nastrój po rozbudzającej Spirali - eksplorując bardziej intymne nastroje, z wpływem interakcji pomiędzy elektrycznym pianinem a syntezatorami wprowadzającymi romantyczne niuanse. Mamy tu ulotny, impresjonistyczny kolaż dziwnych wokaliz, z bluesowo nastrojonymi syntezatorami.
Dervish D zainspirowany jest tańcem derwiszów, którzy poprzez obracanie się wokół własnej osi w tańcu odzwierciedlają wirowanie wszechświata. To kolejny bardzo rozpoznawalny utwór. Bardzo dynamiczny wstęp kontrastuje z poprzednią melodią opartą na instrumentach perkusyjnych którą przełamuje pasażami na syntezatorze, zwróćmy uwagę że gdyby nie podkład bliżej byłoby glissandom Vangelis do eksperymentalnej Beauborg niż do melodyki jego innych dokonań; znowu pojawia się tematy przypominające coś jak refren i zwrotki jakby to był album z piosenkami bez słów. Warto odnotować dużo łagodnych dodatków przypominających delikatny w odbiorze wibrafon. Podobny do Spiral, ale odrobinę szybszy, ma 'loopa', w linii melodycznej granej na jej szczycie. Melodia pozostaje niezmienna tylko zmienia się w górnych partiach co jest bardzo efektowne. Dervish D to prawie popowy najbardziej zorientowany na ten kierunek muzyki na płycie utwór z chwytliwym motywem i powracającą sekwencja syntezatorową, gdzie można odnotować najszybsze tempo.
Powolne uderzenie basu rozpoczyna To The Unknown Man. Temat rozwija się powoli poprzez konwersację linii basowej z główną melodią; od powtarzania motywu przewodniego przechodzącego przez syntezator na wyższe tony. Po wybrzmieniu całej frazy, dochodzą nowe podkłady , instrumenty - przypominające chór brzmienie syntezatora, trąby, w końcu na pierwszy plan wchodzą werble przełamujące kompozycję. Kiedy pojawiają się owe werble bardzo militarne brzmienie przypomina pogrzeb nieznanego żołnierza. Czyżby ten utwór dotyczył ciągłych wojen? Następnie powraca główny temat, który tym razem oblany jest keyboardowymi brzmieniami przypominającymi późniejsze symfoniczne podkłady Vangelisa, które pozostają ale zmienia się melodia. Od 6.30 pojawia się spokojny rytm perkusyjny. W finale ten perkusyjny bit ulega zelżeniu abyśmy mogli ujrzeć w pełni cały operowy obrazek gdzie zakręcone arrpeggiatory wywołują surrealistyczne wyobrażenia niczym kosmiczna interpretacja Ravela. Doniosłe powagą brzmienie jest charakterystyczne dla tego utworu stworzonego jako rodzaj symfonicznego poematu, mieszanki spokoju, melancholii i majestatycznej celebry ; pogrzebowy rytm wzbogacono przez dodanie różnych tekstur i orkiestracji biegle wprowadzonych do utworu. Jest tu splendoryczno - bombastycznie, prawie wagnerycznie. Mamy tu mieszankę nowoczesnych wpływów i melodii z keyboardów; Vangelis później rozwinął to brzmienie co da się choćby usłyszeć na Opera Sauvage. Zarazem To the Unknown Man, można postrzegać jako kolejnego prekursora Titles z Chariots Of Fire z imitującym marsz bitem i ze strukturą przypominającą ten hit.
3+3 tytuł prawdopodobnie wziął się od rytmu utworu. Składa się jakby z dwóch melodii z których pierwsza powraca na końcu . Pierwsza melodia w typowym dla Vangelisa stylu: melodia jest prosta i powtarzana coraz to wyżej. Druga melodia to kombinacja brzmień orkiestrowych z solo upodobniającym się do organów. Brzmi to prawie jak blues na syntezatorach. W finale mamy bardzo melodyjny kompleks sekwenserów wymieszanych z partiami syntezatora i orkiestracji. 3 + 3 to kolejny temat przedstawiający ideę spirali z niezwykłymi sekwencjami i chórami w stylu progresji.
Heaven and Hell był Vangelisa przełomem, tak Albedo 0'39 a zwłaszcza ten album ugruntowały popularność Vangelisa. Oprócz cieszących się do dziś dużą rozpoznawalnością melodii zawartych na tym albumie swoistą ikoną stylu Vangelisa stała się okładka tej płyty czyli wtyczka od mikrofonu układająca się w wężowy kształt wyłaniająca się spośród chmur błękitnego nieba. To chyba jedna z najciekawszych okładek jeśli nie najlepsza z tamtych czasów. Kabel to odzwierciedlenie techniki lecz jego usadowienie w chmurach i to że przypomina kształtem żywe stworzenie zdają się mówić: nowoczesna technologia nie musi być bezduszna; można nią kreować obrazy i barwy, które dają ludziom radość a zarezerwowane dotąd dla tradycyjnych środków wyrazu.

Vangelis swymi eksperymentami pchnął elektronikę na nowe tory. Można rzec że był prekursorem space music - zwróćmy uwagę choćby na użycie echowych brzmień jak ten na arpeggiatorze w tytułowej kompozycji. Arpeggiatory zresztą znakomicie są użyte także i na 3+3. Struktury są dynamiczne a utwory bardziej wyszukane i skomplikowane. Keyboardowe przedstawienia są nadal bardzo efektowne .Wyraźna transgresja w muzycznym rozwoju ku pełnym dźwiękowym pejzażom, szczególnie w To The Unknown Man to dowód artyzmu.

Vangelis w tym okresie już popadał w rozbudowane orkiestracje ale to wysublimowany przykład rozumienia kiedy przed tym należy się powstrzymać w aranżacjach. Po Spiral, styl Vangelisa zmienił się w bardziej gładki, melodyjny , syntezatorowy, z bliższą relacją pomiędzy muzyką klasyczną a elektroniczną. Yamaha CS-80 stała się nieodłącznym emploi związanym z postacią Vangelisa. Myślę że to kamień milowy w jego karierze, który wypromował go poza wąskie grono miłośników el muzyki. Pytany o sukces albumu odpowiedział : "Próbowanie stworzenia albumu sukcesu jest błędem. Próbować być prawdziwym wobec siebie to sukces. Spiral wyłapuje i powraca do ducha wcześniejszych dokonań ale zarazem zdaje się być materiałem bardziej przemyślanym i zwartym - zdaje się ascetycznie doskonale perfekcyjna w kompozycjach, pomimo że nie osiągnął tego samego poziomu ekscytacji w większości epickich pasaży w stosunku np. do Heaven And Hell ( można zarzucać mu pewną kliniczną precyzję) ale kompozycje są tu bardziej zwarte, cały album przypomina monolit , gdy na wcześniejszym, porównywalnym brzmieniem i stylem Albedo 0'39 pojawiają się zgrzyty. Konkludując Spiral stoi na pozycji absolutnego klejnotu muzyki elektronicznej - łączy ekspresję i muzyczne ambicje wczesnego Vangelisa z awangardą i symfonicznym prog rockiem i zarazem jest wzorcem jak zrobić doskonała płytę z el muzyką. Spiral udowadniał że użycie keyboardów nie polega na włączeniu przełącz nika tylko na ON, ale i na tym ze artysta może z nich stworzyć nowoczesne arcydzieło, nie nużące słuchacza bełkotem dźwięków. Płyta ta to prawie patetyczny sposób wyrażania emocji zawierająca pięć perfekcyjnie dopracowanych dźwiękowych malowideł arcydzieł obracających się wokół tytułowego tematu spirali. Jeśli można mówić że są dla mnie jakieś lepsze od tej płyty dzieła Vangelisa to tylko z czysto emocjonalnych powodów - to kwintesencja muzyki spod znaku ME, której płyty Vangelisa są podwaliną. 

Tytułowa kompozycja rozpoczyna się bardzo wyrazistym, chwytliwym, nostalgicznie brzmiącym pasażem, wciągającym słuchacza w rozedrgany wir chłodnej alternacji zarpeggiowanych akordów. Brzmienie zatacza szerokie, stereofoniczne kręgi, powracając w końcu z przejmującym brzmieniem syntezatora wiodącego główną melodię. Brzmienia basu i perkusji nie są już tak wyeksponowane jak choćby na płycie Albedo 0.39, tutaj główną rolę gra chłodne, migoczące ostinato, na którym piętrzą się mgliste, powłóczyste obłoki dodających swe mantrowe zdania kolejnych syntezatorów. Nieco podobnie skonstruowany jest Dervish D., demoniczny syntezatorowy utwór zbudowany na typowo bluesowej progresji, z drobnymi ornamentami (zahaczającymi improwizująco o skale jazzowe) jako łącznikami uparcie powtarzanego motywu ostninatowego. Brzmienie muzyki jest głębokie i dosadne, Vangelisowi
przy pomocy głównie elektronicznego instrumentarium udaje się bez trudu malować barwy i wyrażać emocje dotąd zarezerwowane dla tradycyjnego instrumentarium składającego się z gitary i sekcji rytmicznej.

Moim ulubionym fragmentem płyty jest impresja Ballad - niezwykłe, oniryczne dźwiękowe malowidło, które mogłoby posłużyć jako ścieżka dźwiękowa do jakiegoś filmu Akira Kurosawy albo muzyczny podkład do kontemplacji takich obrazów jak "Nagły deszcz w Ohashi". Z ciemnych chmur wzdychających akordów wyłania się główna melodia, malowana przetworzonym głosem - syntezator skarży się, unosi ironicznie brwi, spogląda z pobłażaniem, wzrusza się, przypomina sobie stare dzieje; dźwięki brzmią po prostu pierwszorzędnie, stawiając słuchacza oko w oko z dziwacznym duchem o niespodziewanej barwie głosu. Muzyka ma coś niepokojącego, napięcie kiełkujące gdześ w tle musi w końcu zostać rozładowane. W czarno-szaro-białym orientalnym pejzażu raz po raz wykwitają plamiste, niezidentyfikowane kształty przerażając i rozbawiając swą nagłą żółcią, czerwienią albo swym błękitem. Słuchacz kroczy po deskach mostu o kolorze skorupki orzecha włoskiego, wdychając woń soli morskiej i małż, a gęsty dym co chwilę zasłania pole widzenia i nigdy nie wiadomo, co za chwilę ukaże się zdumionym oczom. Warto dodać, że Vangelis wykorzystał w tej kompozycji bardzo atrakcyjny motyw, który przewinie się lata później w zadumanej kompozycji Twilight z albumu The City. Innym spokojnym utworem jest hymn To The Unknown Man - tutaj nie czają się już niesamowite istoty, kompozycja nie jest podminowana podskórnym napięciem. Główna melodia oparta jest na pogodnym, prostym temacie, który podlega subtelnym wariacjom na tle stałego rytmu kojarzącego się z tempo di bolero, rozpościerając się w końcu leniwymi smugami na tle porządkującego się w typowy sposób rytmu i wzdychając turbulencyjnie zakrzywiającymi się promieniami do nadal pogodnie brzmiących skal urozmaicanych akordami septymowymi. Obok Dervish D. jest to jeden z motywów z płyty Spiral najchętniej przypominanych na różnych wydawnictwach retrospektywnych a także trawestowanych przez wykonawców zafascynowanych dziełem Vangelisa i nagrywających własne wersje jego utworów.

Płytę wieńczy impresja 3+3, łącząca orientalny posmak i atmosferę kontemplacji typową dla "Ballad" z zadziornością dynamicznej improwizacji typową dla Spiral. Miękkie, po kociemu skradające się tony fortepianowe to zapowiedź nadcągającego wichru, który przetoczy się masywnymi falami akordów pozostawiających po sobie mieniącą się pianę kipiących drobnych dźwięków, układających się w małe motywy umiejscowione w różnych złośliwie zdeformowanych muzycznych skalach. Utwór zakończy się powrotem fortepianowego zamyślenia - dobrze ilustrując motto zdobiące kopertę płyty.